Wat maakt toch dat we elkaar zo slecht begrijpen? Hoe houden we onze meningsverschillen en conflicten samen in stand? En kunnen wij onze manier van communiceren verbeteren? Volgens de Amerikaanse Klinisch psycholoog Marschall B. Rosenberg (1934) is onze manier van communiceren -vaak onbedoeld- gewelddadiger dan we beseffen. De taal, toon en uitdrukkingen die we gebruiken zijn vaak nodeloos aanvallend, beschuldigend en afkeurend. Daadwerkelijk verbinding maken met jezelf en met je partner vraagt om ander taalgebruik: de taal van het hart.

Geweldloze communicatie

Rosenberg ontwikkelde het model van geweldloze communicatie (NVC: nonviolent communication). Het is een taal van mededogen waarmee je de machtsstrijd met elkaar verruilt voor vertrouwen. Als je op deze ontwapenende wijze communiceert voorkom je een hoop conflicten. Bij geweldloze communicatie maak je contact met de behoeften van de ander en van jezelf. Je communicatie nodigt uit tot ontwapening waardoor de openheid en vertrouwen tussen jullie toeneemt.

Wanneer gaat het mis tussen jullie?
Je maakt allemaal wel eens situaties mee die iets in ons losmaken en ons geduld op de proef stellen. Als jullie te laat dreigen te komen voor een belangrijke afspraak omdat je partner nog niet klaar is, zeg je wellicht op een geïrriteerde toon:

‘ik kom alweer te laat door jouw getreuzel’

Besef je wat de gevolgen zijn van zo’n opmerking? De kans is groot dat jouw partner zich gaat verdedigen:

‘ja maar, ik moest alles zelf doen terwijl jij niets deed’

of een tegenaanval lanceert:

‘dat heb je aan jezelf te danken, je hebt zelf pas gisteren deze afspraak in onze agenda gezet’

Hoe dan ook, de toon voor jullie gesprek is gezet. Het zal lastig zijn om op positieve wijze met elkaar te praten, de relatie herstellen en samen tot een oplossing komen. Wat gaat er mis? In onze communicatie veroordelen we elkaar voortdurend, waardoor we afstand creëren in plaats van nabijheid zoeken en verbinding maken.

‘Je bent te laat’, ‘je luistert niet’, ‘je onderbreekt me nu al voor de tweede keer’, ‘zeur toch niet zo’, ‘doe niet zo kritisch’

We ontnemen onszelf zo de mogelijkheid om werkelijk met elkaar in contact te komen. Rosenberg: “Als we op deze manier spreken, dan denken en communiceren we vanuit wat er naar ons idee mankeert aan het gedrag van anderen. Dat doen we ook ten aanzien van onszelf. Onze aandacht is dan gericht op het vaststellen in hoeverre iets fout is in plaats van op de behoeften van onszelf en de ander”.

Zo is mijn partner ‘veeleisend en afhankelijk’ als ze meer liefde wil dan ik geef. Wil ik meer liefde dan zij geeft, dan is ze ‘afstandelijk en ongevoelig’

Rosenberg onderscheidt vier stappen:

Stap 1: waarnemen
Wat neem je voor waar aan? Observeer wat er gebeurt en beschrijf de situatie zonder oordelen. Een waarneming is wat je met een videocamera kunt registreren. De Indiase filosoof J. Krishnamurti heeft eens gezegd dat waarnemen zonder oordelen de hoogste vorm van menselijke intelligentie is.

Dus niet: ‘je bent te laat’

 maar: ‘je bent later dan ik had gedacht of dan we hadden afgesproken’

Het gaat om een klein verschil, maar hierdoor laat je merken hoe jij de situatie interpreteert. Dan ontstaat er ruimte voor het verhaal van de ander en is het eenvoudiger om je in elkaar in te leven.

Stap 2: voelen
Wat doet de waarneming met je? Wat voel je erbij? Soms denken mensen dat het niet hoort om je gevoelens te tonen of  dit als teken van zwakte. Bij botsingen en conflicten ervaar jen echter meer verbondenheid als jullie je gevoelens uiten. Als je bijvoorbeeld te laat komen bespreekbaar wil maken dan kun je zeggen:

‘je bent later dan ik had verwacht, hierdoor voel ik me boos’

Als jullie je gevoelens tonen stimuleer je elkaar om je met elkaar te verbinden, waardoor je sneller tot een oplossing komt.
De valkuil is hier dat je de ander verantwoordelijk maakt voor jouw gevoelens:

‘ik voel me geïrriteerd omdat jij zo laat bent’

Dat is niet behulpzaam omdat je dan de oorzaak van jouw gevoel buiten jezelf zoekt. Het is makkelijker contact maken als beiden dicht bij zichzelf blijven.

Stap 3: behoefte
Waar hebben jij en je partner behoefte aan? De kunst bij deze stap is om je eigen behoefte te onderkennen en onder woorden te brengen. Dit valt helemaal niet mee omdat er in onze cultuur weinig aandacht is voor het aangeven van behoeften. Daarbij ervaar je misschien nog niet goed welke behoeften je precies hebt. Het is dus geen kwestie van een trucje toepassen. Het lukt pas echt als je wat je werkelijk wilt weer serieus leert nemen. In het voorbeeld kun je jouw behoefte invlechten en zeggen:

‘je bent later dan ik had verwacht en ben hierdoor boos. Ik schaam me namelijk als ik anderen op ons laat wachten en ik vind het prettig om hen hierover tijdig te informeren’

Stap 4: verzoek
Wat is het wat je daadwerkelijk wenst? Maak dit naar elkaar helder en haalbaar is de vorm van een verzoek. Gebruik positieve woorden.

Dus niet: ‘ik wil niet elke keer te laten komen door jou’

Maar: ‘zou je mij tijdig willen aangeven als het later wordt?’

Meestal lukt het ons beter om aan te geven wat we niet willen dan wat we wel willen. Tijdens een workshop van Rosenberg beschreef een vrouw, die het zat was dat haar man zoveel tijd aan zijn werk besteedde, hoe haar verzoek juist averechts had gewerkt: ‘Ik vroeg hem niet zoveel tijd aan zijn werk te besteden. Drie weken later reageerde hij door aan te kondigen dat hij zich voor een tennistoernooi had ingeschreven’.

Ze had hem met succes duidelijk gemaakt wat ze niet wilde – dat hij zoveel tijd aan zijn werk besteedde, maar ze was er niet in geslaagd duidelijk te verzoeken wat ze wél wilde – dat hij tenminste één avond in de week thuis zou doorbrengen met haar en de kinderen.

De valkuil bij deze stap is de houding waarmee je het verzoek doet. De persoon aan wie je het verzoek richt moet ook ‘nee’ kunnen zeggen. Als je daar geen ruimte voor laat, dan wordt het een eis.

Samengevat:

1. Observeer wast er gebeurt en beschrijf de situatie zonder oordelen
   Als ik zie…, als ik hoor…
2. Benoem en druk je gevoelens uit
   Dan voel ik me…
3. Maak jouw behoeftes duidelijk voor de ander
   Ik heb behoefte aan…, ik zou willen dat…, ik verlang naar…
4. Maak je verzoek helder, positief en haalbaar
   Is het mogelijk om…?, ben je bereid om?, zou je alsjeblieft…?

Praktische tips en adviezen

• • Vermijd afstand creërende normerende taal (goed-slecht, normaal-niet normaal, juist-onjuist).
  • Vermijd reactieve woorden als ‘zou moeten’ en ‘moeten’.
  • Vermijd vergelijkende oordelen zoals ‘jij bent oneerlijk, lui, arrogant, afstandelijk, ongevoelig, veeleisend’ etc.
  • Vermijd versterkte interpretaties die we gebruiken om te overdrijven zoals ‘altijd’, ‘nooit’, ‘de hele tijd’, ‘telkens’, ‘vaak’, ‘regelmatig’, ‘zelden’.
  • Kies voor verbindende taal die vol mededogen is en keuzemogelijkheden laat zien.
  • Sta ervoor open om de situatie te veranderen.
  • Word je bewust van datgene waar jij behoefte aan hebt en uit deze als verzoeken.
  • Druk je steeds vriendelijk, vastberaden en duidelijk uit.